Job Talent reageert op wantoestanden: “Schaf het systeem van detachering af”
De ontdekking van vermoedelijke mensenhandel op grote schaal op een bouwwerf van het chemiebedrijf Borealis toont de kwetsbaarheden in het Europese vrije jobverkeer. Aantonen wie verantwoordelijk is, is enorm moeilijk. Job Talent reageerde op het interview in De Tijd. Lees het volledige artikel hieronder.
De aannemers van de Borealis-werf in de Antwerpse haven houden vol dat ze niet betrokken zijn bij de vermeende uitbuiting van 55 arbeiders. De Belgische autoriteiten zijn daarvan overtuigd en onderzoeken of juridisch ook sprake is van mensenhandel.
Borealis legt de bal in het kamp van het Frans-Italiaanse concern Irem-Ponticelli. Dat zegt in een reactie alles volgens het boekje te hebben gedaan. ‘We willen verduidelijken dat 24 Bengalezen en 3 Filipijnen in dienst zijn bij Irem Belgium in het kader van tewerkstelling van niet-EU-burgers binnen de Europese regels. Alles is gemeld aan de Belgische overheid en de lonen zijn correct betaald.’
Het bedrijf geeft geen verdere details. Maar er lopen sporen naar Poolse en Hongaarse bedrijven. De Belgische onderzoekers moeten contact opnemen met hun buitenlandse collega’s om na te gaan of het om legaal dienstverband bij echte bedrijven of om fictieve constructies ging.
Vier grote stromen arbeiders van buiten EU
De meeste gedetacheerde werknemers van buiten de EU in België komen via Polen, Portugal, Slovenië en Litouwen. Uit elk van die landen komen – mee door historische en geografische banden – specifieke nationaliteiten in ons land werken. Uit Polen gaat het vooral om Oekraïners, al is dat verminderd door de oorlog, en Wit-Russen. Die nationaliteiten komen ook uit Litouwen. Slovenië stuurt vooral mensen uit ex-Joegoslavië. Portugal stuurt Brazilianen en inwoners uit zijn gewezen Afrikaanse kolonies. De sociale inspectiediensten, die op 2.000 controles per jaar mikken, focussen op die stromen. 600 controles mikken specifiek op niet-EU-burgers omdat dat fenomeen in opmars is. Van die 600 controles worden 200 uitgevoerd bij Portugees-Braziliaanse detacheringen.
‘Daarnaast zijn 41 Filipijnen en 10 Bengalezen in dienst bij een interimkantoor dat met ons een contract heeft’, zegt Irem-Ponticelli. ‘Dat bedrijf kreeg van ons een vergoeding ver boven het Belgische minimumloon. We bekijken of het zich aan de Belgische regels hield zoals met ons was afgesproken. Indien niet, dan zullen we het kantoor verantwoordelijk stellen. Vanuit de Belgische overheid is geen enkele communicatie tot bij ons gekomen.’
Europese detachering
Het dossier spitst zich toe op de veelbesproken Europese detachering. Dat maakt het mogelijk dat werknemers en zelfstandigen overal in de EU kunnen werken zolang ze over een verblijfsvergunning en arbeidskaart beschikken in een andere lidstaat. Dat doen ze volgens de arbeids- en loonvoorwaarden van het land waar ze werken, maar onder de sociale zekerheid van het land waar ze ingeschreven staan.
Het doel was om het mensen gemakkelijk te maken overal te werken zonder dat ze telkens in een ander sociaal stelsel moeten stappen. Al snel ontstond arbeidsmigratie vanuit oost en zuid naar west, omdat bedrijven uit die landen veel lagere bijdragen betalen en de lonen hier veel hoger liggen.
‘Het systeem drijft almaar meer weg van zijn originele doel’, zegt Eddy Van Herreweghe, directeur sociale dumping en fraudenetwerken bij de inspectie van de sociale zekerheidsdienst RSZ. ‘De meeste detacheringen zijn koosjer. Maar we zien ook een businessmodel van inschrijven in het goedkoopste land, ook al is er geen directe link met die lidstaat, om stevig te verdienen door de sociale zekerheidsregels te ontwijken. De vraag is ook of de arbeids- en loonvoorwaarden van het land van tewerkstelling altijd gevolgd worden. Het systeem draait er vaak op uit dat door fraude zowel het land van tewerkstelling als het land van uitzending er bekaaid van afkomt.’
Groente- en fruitserres
De constructies gaan almaar verder. Een groep Roemenen werd door een Nederlandse firma op de payroll van een scheepsbouwfirma in Litouwen gezet, terwijl ze daar nooit gewerkt hebben. In het Belgisch-Nederlandse grensgebied werden ze in een vakantiedorp ondergebracht, vanwaaruit ze met busjes werden aangevoerd om in beide landen te werken in groente- en fruitserres.
In 2020 waren 212.000 werknemers gedetacheerd in ons land, blijkt uit cijfers van de onderzoeker Dries Lens (UAntwerpen), die een doctoraat schreef over arbeidsmigratie en detachering. Een nieuw fenomeen is het stijgend aantal arbeiders van buiten de Europese Unie die via detachering in de EU komen werken. In 2020 ging het om een op de zes werknemers die in ons land gedetacheerd zijn.
Een groot deel van de verklaring is het gebrek aan Europese handen op een verhitte arbeidsmarkt. ‘De cirkel van herkomstlanden dijt uit omdat ook in Oost-Europa arbeidskrapte is ontstaan. De bedrijven daar gaan onder impuls van versoepelde arbeidsregels almaar verder zoeken. Mensen van buiten de EU komen zo ook in onze contreien terecht’, zegt Lens.
Omvang fraude onbekend
De omvang van de fraude is onbekend. Jaarlijks zijn er maximaal enkele honderden dossiers bij de politie, de inspectiediensten en het gerecht, leren cijfers van het Federaal Migratiecentrum Myria. Maar dat is in geen geval een indicatie van de ware grootte van het probleem. Bovendien leidt het in een groot aantal dossiers tot seponering, stelt Myria.
‘De circuits lopen via een almaar groter kluwen van lidstaten en constructies, zodat het langer duurt en complexer wordt alles te verifiëren en te bewijzen’, zegt sociaal inspecteur Eddy Van Herreweghe. ‘Het wordt bewust allemaal zo schimmig mogelijk gemaakt, net om controle onmogelijk te maken.’
Het is geen toeval dat de bouwbedrijven rond het Borealis-dossier naar elkaar wijzen. Er is door eerdere wantoestanden een systeem van ketenverantwoordelijkheid tussen de betrokken bedrijven opgezet. Dat moet voorkomen dat één bedrijf de schuld legt bij onderaannemers die even snel verdwijnen als ze kwamen. Maar ondanks die regels blijkt het in de praktijk allemaal een ander paar mouwen.
Detacheringsfraude leidt zelden tot zware celstraffen. Dat komt ook omdat overheden zich prioritair richten op het recupereren van gederfde fiscale en sociale inkomsten en het verbeurd verklaren van illegaal verworven vermogen.
Bezorgdheid over Filipijnse werknemers in knelpuntberoep
Het onderzoek naar mogelijke mensenhandel op de havenwerf van de chemiereus Borealis doet de alarmbellen afgaan in de sector. Bedrijven die wel via het legale circuit Filipijnse arbeidskrachten rekruteren, pleiten voor meer controle. Niet alle Filipijnse arbeiders in België worden uitgebuit, zegt ereconsul van de Filipijnen Ronny De Blaere. Hij wijst op het legale circuit waarin arbeiders van buiten de EU in België bepaalde knelpuntberoepen kunnen uitoefenen. ‘Dat werkt goed, maar de zaak bij Borealis toont aan dat er nog mazen in het net zijn.’
De werknemers op de bouwwerf van Borealis die volgens de Antwerpse arbeidsauditeur mogelijk het slachtoffer van mensenhandel zijn, zijn van Filipijnse en Bengaalse afkomst. Dat leidt tot bezorgdheid bij andere bedrijven met Filipijnse werknemers. ‘Ik ben al gecontacteerd door bezorgde werkgevers, terwijl ze volledig legaal werken.’ Job Talent, een van de grootste rekruteerders van Filipijnse arbeidskrachten in ons land, is een van hen. ‘Een potentiële klant vroeg of we niet betrokken zijn bij de zaak in de haven’, zegt Luc Kenens, de directeur van het Filipijnse project.
Nadat het gerecht in actie was gekomen, polste de Filipijnse ambassade of Job Talent openstaat voor de opvang van de slachtoffers. ‘We staan klaar om hen huisvesting, werk en de nodige vergunningen te bieden, net zoals we doen voor onze andere werknemers’, zegt medeoprichter David Vanhoegaerden. Job Talent focust vooral op knelpuntberoepen. Door de strenge regulering zijn werkkrachten met een werk- en verblijfsvergunning van bepaalde duur niet goedkoper. ‘We bieden hen evenveel loon als andere werknemers en bieden hen correct onderdak aan’, zegt Vanhoegaerden. ‘Onze klanten willen de tekorten op de arbeidsmarkt opvullen.’
Werkgevers die wanhopig op zoek zijn naar werknemers wordt dikwijls zand in de ogen gegooid, zegt Vanhoegaerden. Een van hun klanten werd al benaderd door een malafide organisatie die Filipijnse arbeidskrachten aanbood tegen een onredelijk laag tarief. JobTalent pleit voor meer overheidscontrole van de vergunningen en de lonen. ‘Het systeem van detachering wordt beter afgeschaft. Dat leidt tot oneerlijke concurrentie in de sector’, zegt Vanhoegaerden.